روش هاي تصميم گيري

روش هاي تصميم گيري

مقدمه:
فرايند تصميم گيري بستگي به وجود اطلاعات لازم و كافي دارد. هرچه اين اطلاعات كامل تر ، جديد تر و به روز تر باشد ، امكان تصميم گيري درست و به جا بيشتر خواهد بود. در اين ميان ، نقش تصميم گيري مديران را در عرصه سازمان ها نبايد انكار كرد زيرا تصميم گيري آنان خواه ناخواه با مسائل اقتصادي ، فني ، اداري، اجتماعي، سياسي و فرهنگي در سطوح خرد و كلان، ارتباط تنگاتنگي دارد. از اين رو نقش آنان در فرايند تصميم گيري ، بسي حساس تر و خطيرتر است . [3]

تشريح موضوع روش هاي تصميم گيري :

تصميم گيرندگان در انتخاب يك گزينه از ميان گزينه هاي متعدد، غالبا چندين معيار را هم زمان در تصميم گيري مدنظر قرار مي دهند. معيارها گاه هم راستا و بعضا متقابل و متضاد مي باشند . مدل هاي كلاسيك تحقيق در عمليات مانند برنامه ريزي خطي ، برنامه ريزي عدد صحيح ، برنامه ريزي غير خطي و مانند آن مدلهاي تصميم گيري هستند كه بهينه سازي را فقط براساس يك معيار به انجام مي رسانند . لذا اين مدلها در زمره مدلهاي تك هدفه طبقه بندي مي گردند . هدف انتخاب شده اين گونه مدلها عموما اولي ترين و مهم ترين هدف بوده و ساير اهداف در سايه اين هدف به فراموشي سپرده مي شوند .
تصميم گيري انتخاب يك گزينه از ميان گزينه هاي مختلف است و اين انتخاب هنگامي هوشيارانه و حساب شده است كه بيش از يك معيار در گزينش آن به كار گرفته شود .  تصميم گيري با يك معيار فرايندي ساده و يك بعدي مي باشد . [1]
فرايند تصميم گيري  :
فرايند تصميم گيري  ، شامل 3 مرحله است :
1- شناسايي و درك محيط
2- حالتهاي ممكن براي پاسخ به محيط
3- تبديل كردن به يك مسئله قابل حل
زماني كه براي رسيدن به هدفي چندين راه مختلف را در نظر مي گيريم ، بايد در هنگام بررسي اين راهها روابط متقابلي كه بين آنها است را در نظر بگيريم چون ممكن است كم يا زياد شدن عاملي بر عوامل ديگر تاثيرگذار باشد.

در نظريه تصميم گيري ، راههاي مختلف تصميم گيري را ، با توجه به روابط متقابل آنها به يك مدل تبديل      مي كنيم. به عنوان مثال ممكن است سهميه بندي كردن بنزين موجب كاهش استفاده مردم از خودروهاي شخصي شود اما از طرف ديگر سبب تورم در جامعه شود.
يكي از مهم ترين بخش ها تعريف يك مسئله  ، شناسايي متغيرهاست. ممكن است براي موضوعي خاص ، متغيرهاي مختلفي را بتوانيم تعريف كنيم اما بايد ببينيم هدفمان چيست و سپس بر اساس آن هدف براي مسئله متغير تعريف كنيم . سپس بايد پيامدهاي جواب هاي متغيرها را هم بررسي كنيم.
مفهوم بهينه ،  يك مفهومي است كه به هدف ما مربوط مي شود و ممكن است جوابي كه براي يك مسئله بهينه باشد ، براي مسئله اي ديگر بهينه نباشد . به عنوان مثال فرض كنيد سهميه بندي كردن بنزين ، بهينه ترين تصميم براي كم كردن مصرف سوخت باشد اما مطمئنا اين جواب با توسعه گردشگري در تناقض است و اصلا نمي تواند بهترين تصميم براي اين موضوع باشد .

مراحل حل يك مسئله تصميم گيري به شرح زير است :

1-  تعريف مسئله
2-  شناسايي متغيرها
3-  شناسايي عامل هاي اصلي
4-  راه حل هاي شدني
تصميم گيري چند معياره ( MCDM ) شامل تصميم گيري چند شاخصه ( MADM  ) و تصميم گيري چند هدفه (  MODM )  مي شود.

تصميم گيري چند شاخصه با يك هدف ( MADM ):
مدل هاي تصميم گيري با يك تابع هدف را از نظر پارامترها و ضرايب مي توانيم به 3 قسمت تقسيم كنيم :
1-حالت قطعيت : در اين حالت تمام پارامترها و ضرايب مشخص و قطعي هستند .
2-حالت ريسك : در اين حالت ضرايب مشخص و قطعي نيستند اما مقاديرشان از توابع توزيع احتمالي مشخصي پيروي مي كنند . كه به اين ترتيب مي توانيم مقدار آنها را براورد كنيم.
3- حالت غير قطعيت : در اين حالت ضرايب مشخص و قطعي نيستند، ضمن آنكه از توزيع احتمالي آنها نيز اطلاعي نداريم .
در دو حالت 2 و 3 مفهوم يافتن جواب بهينه به اين معناست كه جواب هايي كه بهينه نيستد را پيدا كرده و از گزينه هاي قابل انتخاب حذف كنيم . بنابراين در اين حالت به جاي اينكه بگوييم چه جوابي خوب است مي گوييم چه جواب هايي بد است و آنها را حذف مي كنيم . 

تصميم گيري با چند هدف ( MODM ) :

گاهي در تصميم گيري ها چند  تصميم گيرنده داريم . چند تصميم گيرنده داشتن با بيش از يك هدف داشتن در ارتباط است .  زماني كه چند تصميم گيرنده وجود داشته باشد، هركدام ممكن است داراي هدف هاي متناقضي با ديگر افراد باشند. ممكن است با سود بردن يكي ديگري ضرر كند و بالعكس . در اين حالت بايد طوري تصميم گيري شود كه همه راضي شوند .[4]
روش هاي حل در اين مسائل به صورت زير طبقه بندي مي شوند :

I. روش هاي حل مدل با گرفتن اطلاعات اوليه از تصميم گيرنده :
شامل روش هاي :محدوديت توافقي،بهينه سازي تقدمي، برنامه ريزي آرماني خطي و...

II. روشهاي حل مدل با گرفتن اطلاعات از تصميم گيرنده هنگام حل:

شامل روش هاي جئوفرين ، زيونتز - والنيوس ،  STEM , SEMOPS
III. روشهاي حل مدل با گرفتن اطلاعات از تصميم گيرنده بعد از حل :
شامل روش هاي : پارامتريك و سيمپلكس چند معياره
IV. روشهاي حل مدل بدون نياز به كسب اطلاعات از تصميم گيرنده :
شامل روش هاي : معيار جامع ، حداقل انحراف ، برنامه ريزي تجديدپذير
ساير روشهاي حل به طور كلي عبارتند از :   AHP , TOPSIS ، SWT, SAWو...[1]

نتيجه گيري روش تصميم گيري :

فرايند تصميم گيري ، به خصوص در سطح مديريت از اهميت زيادي برخوردار است . از اين رو به اين امر به عنوان يك مبحث علمي نگريسته مي شود كه با حل مدلهاي رياضي در ارتباط است. در اين مقاله شرايط گوناگون تصميم گيري و انواع مدلهاي تصميم ، به طور تيتر وار ارائه شده است.